Βουλευτήριο Ολυμπίας

Το βουλευτήριο βρίσκεται νότια του ναού του Δία, έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως. Είναι από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα του ιερού της Ολυμπίας και είχε άμεση σχέση με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων. Ήταν η έδρα της βουλής των Ηλείων, τα μέλη της οποίας είχαν την ευθύνη για τη διοργάνωση των αγώνων, πιθανότατα και των Ελλανοδικών, των κριτών των αγώνων. Εδώ γίνονταν οι καταγραφές των αθλητών, οι κληρώσεις για τη συμμετοχή τους στους αγώνες και οι επίσημες ανακοινώσεις με τα ονόματα των συμμετεχόντων και το πρόγραμμα των αγώνων. Επίσης, εδώ εκδικάζονταν τα παραπτώματα και οι ενστάσεις των αθλητών και αποφασίζονταν οι ποινές τους. Η κατασκευή του βουλευτηρίου άρχισε τον 6ο αι. π.Χ. και ολοκληρώθηκε τον 4ο αι. π.Χ., ενώ μικρές προσθήκες και επεμβάσεις έγιναν και στα ρωμαϊκά χρόνια.Το οικοδόμημα αποτελείται από δύο επιμήκη αψιδωτά μέρη, που συνδέονται μεταξύ τους με ένα τετράγωνο κτίσμα και μία ιωνική στοά στο ανατολικό τμήμα τους. Περίπου στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. κτίσθηκε η βόρεια αψιδωτή πτέρυγα του κτηρίου (μήκους 30,65 μ. και πλάτους 13,78 μ.), ακολουθώντας το σχέδιο των προϊστορικών αψιδωτών κτισμάτων. Το εσωτερικό της χωριζόταν σε δύο κλίτη από μία σειρά επτά κιόνων. Ένα όμοιο αψιδωτό κτήριο με τις ίδιες διαστάσεις και την ίδια διαρρύθμιση κατασκευάσθηκε νότια του πρώτου, έναν αιώνα αργότερα, τον 5ο αι. π.Χ. Η αψιδωτή απόληξη και των δύο κτηρίων απομονώνεται με τοίχο από το υπόλοιπο συγκρότημα και χωρίζεται σε δύο μικρά δωμάτια, όπου ίσως φυλάσσονταν τα επίσημα αρχεία των Ηλείων με τα ονόματα όλων των ολυμπιονικών. Ανάμεσα στις δύο αψιδωτές κατασκευές κτίσθηκε τετράγωνο οικοδόμημα (μήκος πλευράς 14 μ.), το οποίο κατά πάσα πιθανότητα ήταν υπαίθριο. Μέσα σε αυτό υπήρχε ο βωμός και το άγαλμα του Ορκίου Διός, που ήταν τρομακτικός στην όψη και απεικονιζόταν να κρατάει κεραυνούς στα χέρια του. Εδώ οι αθλητές και οι κριτές, πατώντας επάνω σε «τόμια?, δηλαδή γεννητικά όργανα κάπρου, έδιναν πριν από τους αγώνες τον καθιερωμένο ιερό όρκο. Ο περιηγητής Παυσανίας (5.24.9), μας περιγράφει όλη τη διαδικασία: οι αθλητές, οι συγγενείς που τους συνόδευαν και οι γυμναστές τους ορκίζονταν ότι θα τηρήσουν τους κανόνες των αγώνων και θα αγωνισθούν τίμια, χωρίς να διαπράξουν κανένα παράπτωμα. Οι κριτές ορκίζονταν ότι θα κρίνουν δίκαια και δεν θα δωροδοκηθούν. Μάλιστα, σε μία επιγραφή στα πόδια του θεού αναγράφονταν οι κατάρες και οι ποινές για τους επίορκους. Λίγο αργότερα, τον 4ο αι. π.Χ., κατά μήκος της ανατολικής πλευράς του συγκροτήματος κτίσθηκε μία ιωνική στοά, αποτελούμενη από 27 κίονες, που συνέδεσε τα τρία κτίσματα του βουλευτηρίου. Μπροστά στη στοά αυτή, πολύ αργότερα, στα ρωμαϊκά χρόνια, προστέθηκαν τρεις δωρικές στοές (βόρεια, ανατολικά και νότια) σχηματίζοντας μία τραπεζιόσχημη αυλή.
Σήμερα από το μνημείο σώζονται μόνο τα θεμέλια. Έχουν πραγματοποιηθεί μικρής εκτάσεως αναστηλωτικές εργασίες, ενώ έχουν γίνει δενδροφυτεύσεις γύρω από το μνημείο και στο χώρο ανάμεσα στις δύο αψιδωτές κατασκευές.