Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά

Η 8η Απριλίου 1971 αποτελεί την ημερομηνία - ορόσημο διεξαγωγής του 1ου διεθνούς συνεδρίου των Ρομά στο Λονδίνο. Σε ανάμνηση της συγκεκριμένης ημέρας, οι ίδιοι οι Αθίγγανοι καθιέρωσαν την 8η Απριλίου ως Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά. Σε 150 πόλεις ανά την υφήλιο γιορτάζεται με παρελάσεις και διαδηλώσεις.
Στην Ελλάδα, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι σημερινοί Ρομά έχουν παρελθόν μιας χιλιετίας - διάστημα δηλαδή πολύ μεγαλύτερο από πολλούς «γηγενείς» και «καθαρούς» ντόπιους. Ο παγκόσμιος πληθυσμός τους ανέρχεται σήμερα στα 15 εκατομμύρια, στα 12 ο ευρωπαϊκός τους και από 200 ως 400.000 υπολογίζονται οι Έλληνες Ρομά. Η έλλειψη επακριβών αριθμητικών δεδομένων γι' αυτούς δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του νομαδικού τους τρόπου ζωής, αλλά και του γεγονότος ότι διατηρούν μικρές ομάδες εντός εθνικών συνόρων που δύσκολα υπολογίζονται. Το κύριο ζητούμενό τους από τις κοινωνίες και τις κρατικές αρχές είναι η θεσμική και πολιτιστική τους ενσωμάτωση.
Η μεγάλη πλειοψηφία των Ρομά είναι πολίτες του κράτους στο οποίο διαμένουν. Συνεπώς, θεωρητικά απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και έχουν τις ίδιες υποχρεώσεις με όλους τους άλλους πολίτες. Στη διατύπωση της ισότητας για όλους τους πολίτες, πολλές χώρες αναφέρουν, επίσης, ότι εκείνοι οι οποίοι για διαφόρους λόγους χρειάζονται βοήθεια για να μπορέσουν να απολαύσουν την ισότητα αυτή, θα τη λάβουν. Τα δικαιώματα των μειονοτήτων, κυρίως των γλωσσικών μειονοτήτων, προστατεύονται από το Σύνταγμα. Όμως, πολύ συχνά η έννοια της γλώσσικής μειονότητας υπάγεται έμμεσα στην έννοια του εδάφους και είναι εξαιρετικά σπάνιο για τους Ρομά, που δεν έχουν δικό τους έδαφος, να συμπεριληφθούν στις «αναγνωρισμένες» μειονότητες με απαίτηση για υποστήριξη και σεβασμό. Όταν πρόκειται για ανάλυση και εφαρμογή συνταγματικών εγγυήσεων, η ιστορία λειτουργεί σε βάρος των Αθίγγανων.
Εξετάζοντας τα βασικά δικαιώματα που αυτομάτως παρέχονταιαπό την υπηκοότητα, προκύπτει ότι μια σειρά καθημερινών απλών νόμων είναι αντισυνταγματικοί. Οι Αθίγγανοι είναι οι μοναδικοί που υπόκεινται, μεταξύ άλλων, σε μέτρα ελέγχου και εξώσεων, που επηρεάζουν όλη την ομάδα κι όχι μόνο ένα συγκεκριμένο, ύποπτο για κάποιο αδίκημα, άτομο. Τέτοιες πρακτικές είναι αντίθετες με τις αρχές του διεθνούς δικαίου που αφορούν την ελεύθερη μετακίνηση των ατόμων, άσκηση επαγγέλματος και επιλογή τόπου κατοικίας. Είναι επίσης αντίθετες με τη νομοθεσία για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, η οποία θεωρητικά έχει ισχύ μόνο στη συμπεριφορά του ατόμου. Η επινόηση κάποιας δικαιολογίας με προκάλυμμα τη δημόσια τάξη, τη δημόσια υγεία, την ασφάλεια κτλ. για την αντισυνταγματική εφαρμογή βασικών δικαιωμάτων αποτελεί συνήθη τακτική απέναντι στους Ρομά.Από το στερεότυπο «οι γύφτοι είναι καταραμένοι επειδή έφτιαξαν τα καρφιά που σταύρωσαν το Χριστό», έως την εθνοκάθαρση των Ναζί, που έστειλαν στα κρεματόρια εκατοντάδες χιλιάδες Αθίγγανους, οι ενδιάμεσες συνιστώσες της συνισταμένης του ρατσισμού, που υπέστησαν και υφίστανται, είναι άπειρες.
Κανένα κράτος δεν εξαιρείται από ανάλογες πρακτικές απέναντι στους Ρομά. Στην Ιταλία, το υπουργείο Εσωτερικών έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η απαγόρευση του δικαιώματος προσωρινής εγκατάστασης των νομάδων είναι αντισυνταγματική. Οι τοπικές αρχές αντέδρασαν, μεταθέτοντας την επιβολή απαγόρευσης από τους νομάδες στα καραβάνια τους, γεγονός το οποίο εμπίπτει βολικά στον κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Σε πολλά κράτη, στο όνομα της προστασίας της φύσης, της αγροτικής γης ή της δημόσιας υγείας ή για πολλούς άλλους λόγους, η προσωρινή εγκατάσταση, έστω και ενός καραβανιού, μπορεί να απαγορευθεί. Επιπλέον, στην Τσεχία και στη Ρουμανία, οι αρχές επιβάλλουν περιορισμούς στα δικαιώματα ταξιδιού και κατοικίας των Αθίγγανων, που διαμένουν εκεί ολόκληρες γενιές.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Αναρίθμητες εκθέσεις διεθνών οργανισμών για τα πάθη των Ρομά στη χώρα μας, στα Βαλκάνια, αλλά και την υπόλοιπη Ευρώπη, ευρωκαταδίκες, Μ.Κ.Ο. που μετρούν την απόσταση από τον στοιχειώδη πήχη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, είναι ορισμένες μόνο όψεις που καταδεικνύουν τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Οι 300.000 Ρομά της Ελλάδας, σύμφωνα με στοιχεία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ρομ, διαβιούν σε συνθήκες αδιανόητες για τον 21ο αιώνα. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η χώρα μας το 2005 καταδικάστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης για ανεπαρκείς πολιτικές σε θέματα στέγασης των Ρομά, ενώ εκκρεμεί εναντίον της παραπομπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τους Ρομά του Βοτανικού.
Οι Έλληνες Αθίγγανοι υφίστανται απαγορεύσεις κυκλοφορίας, όπως το πρόσφατο απαρτχάιντ στη Ν. Κίο. Τα σχολεία είναι αφιλόξενα στα «βρόμικα και καθυστερημένα γυφτάκια» και από την εφηβεία και έπειτα, τα παιδιά αυτά αποτελούν «πεδίον... καταστολής λαμπρόν» για την αστυνομία.
Πολύ πριν από τη «συνήθη» θυματοποίηση μεταναστών για οποιαδήποτε έξαρση εγκληματικότητας, τα περί «τσιγγάνων» αντανακλαστικά έβρισκαν αμέσως τους «ενόχους» άγνωστης ταυτότητας κλοπών ή βαρύτερων αδικημάτων. Ανεξαρτήτως πάντως ενοχής ή αθωότητας, η σύλληψη Ρομά δεν επιφυλάσσει αξιοπρεπή παραμονή τους στα Αστυνομικά Τμήματα. Οι καταδίκες της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (και) για βασανισμούς τους από ένστολους περιλαμβάνουν ελάχιστο ποσοστό τέτοιων περιστατικών.Πέρα από την καθημερινή στάση της Πολιτείας, η οποία μάλιστα δυσφορεί όταν εκθέσεις, π.χ. του ΟΗΕ, κατακρίνουν τη θέση της έναντι των μειονοτήτων, ορισμένες «επελάσεις» της ξεπερνούν τα όρια του «πογκρόμ». Παρ' ότι ορισμένες επιδρομές ΜΑΤ και ΕΚΑΜ σε καταυλισμούς δε μπορούν να παραμείνουν κρυφές, ο ξεριζωμός Ρομά και το ξήλωμα καταυλισμών σε Λιόσια και Ασπρόπυργο, το διάστημα προετοιμασίας της Ολυμπιάδας της Αθήνας, πέρασε στην αφάνεια.
Δραματικά επίκαιρη παραμένει η προ ετών παρατήρηση του Γάλλου διαννοούμενου Ζαν Πιερ Λιζουά: «Παρά το γεγονός ότι παρατηρείται μια «έκρηξη» κειμένων υπέρ των Ρομά, που ψηφίζονται από διεθνείς οργανισμούς, υπάρχει τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην υιοθέτηση και την υλοποίησή τους».