Πεθαίνει ο καπιταλισμός. Σοβαρά;

Τα τελευταία χρόνια,τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα,θα διαβάσω στις ελληνικές εφημερίδες μια βαθυστόχαστη ανάλυση/προφητεία για το τέλος του καπιταλισμού,της ελεύθερης αγοράς και φυσικά του νεοφιλελευθερισμού.Ειδικά το τελευταίο διάστημα,μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση που έπληξε και την ελληνική οικονομία,οι αναλύσεις αυτές πολλαπλασιάστηκαν.Αυτή τη φορά τις συνοδεύει η αυτοπεποίθηση που σου δίνει πάντα η ιδέα ότι είσαι μπροστά από την εποχή σου:ο καπιταλισμός έχει υποστεί το μεγαλύτερο πλήγμα με την πρόσφατη κρίση,τη μεγαλύτερη από τη δεκαετία του 1930 και σαν να μην έφτανε αυτό,οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν λάβει ή ετοιμάζονται να λάβουν εκτεταμένα μέτρα παρέμβασης στην αγορά.Στο παραμύθι με το λύκο και το βοσκό,ο βοσκός ανακοινώνει καθημερινά μεγαλοφώνως στους χωριανούς του την επικείμενη έλευση του λύκου,ο οποίος όταν τελικά καταφθάνει,έχει κατορθώσει να καταρρακώσει την αξιοπιστία του βοσκού.Κάποιο τέτοιο σχέδιο θα έχει και ο καπιταλισμός,διότι παρά τις πολλές αγγελίες θανάτου ζει και βασιλεύει.Αν αμφιβάλλετε ρίξτε μια ματιά γύρω σας.Κάντε μια βόλτα στα μαγαζιά,ανοίξτε την τηλεόραση,μπείτε στο Internet κι αν δεν σας πείσουν όλα αυτά κοιτάξτε στον καθρέφτη. Ποτέ στην Ελλάδα η αγορά δεν ήταν τόσο ελεύθερη,όσο είναι τώρα.Ποτέ το κράτος δεν ήταν τόσο αδύναμο να επηρεάσει τις επιλογές μας όσο είναι τώρα.Πώς συμβιβάζεται αυτή η εικόνα με το τέλος του καπιταλισμού;Πρόκειται για τους τελευταίους σπασμούς του θηρίου ή μας περιμένουν πολλά ακόμα χρόνια όλο και πιο ελεύθερης αγοράς;Εγώ,λοιπόν,θα στοιχηματίσω για το δεύτερο και επιπλέον θα υποστηρίξω ότι το μέλλον μας θα είναι πολύ καλύτερο γι’αυτόν ακριβώς το λόγο.Γιατί οι αγορές θα είναι περισσότερο ελεύθερες και τα κράτη περισσότερο αδύναμα να τις περιορίσουν.Η σημερινή κρίση και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται δεν μας δείχνει τίποτε το διαφορετικό.Αν δούμε λίγο ψύχραιμα την κατάσταση θα διαπιστώσουμε ότι αυτό που κυρίως πήγε στραβά ήταν ότι πολλές προσδοκίες διαψεύστηκαν και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο:μέσα σε μια μεγάλη σε διάρκεια περίοδο οικονομικής ανάπτυξης και αύξησης του πλούτου πολλοί άνθρωποι ξεχνούν το πώς λειτουργεί η αγορά.Ξεχνούν ότι ακόμα και τις μεγαλύτερες σε διάρκεια περιόδους ανάπτυξης ακολουθούν περίοδοι κρίσης,καθώς η υπεραισιοδοξία που προκαλεί η περίοδος των παχέων αγελάδων θα οδηγήσει οπωσδήποτε στην προσγείωση της περιόδου των ισχνών αγελάδων,στην περίοδο δηλαδή που κάποιες από τις υπεραισιόδοξες προσδοκίες θα διαψευστούν.
Πάντα η ελεύθερη αγορά συνδεόταν με το ρίσκο και την αβεβαιότητα.Αυξάνει τον πλούτο όλων μακροπρόθεσμα αλλά είναι βέβαιο ότι κάποιοι θα χάσουν.Ανήκουν κυρίως οι χαμένοι σε δύο κατηγορίες:
•Σ’αυτούς που ανέλαβαν ένα ρίσκο (επένδυσαν) και έχασαν.
•Σ’αυτούς που δεν έχουν να προσφέρουν κάτι που να ενδιαφέρει την αγορά.Οι πρώτοι βέβαια θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν κερδίσει. Αν είχαν κερδίσει δεν θα είχαν φυσικά κανένα παράπονο από την αγορά.Θα απολάμβαναν τα κέρδη τους αδιαφορώντας για το ποιοι και πόσο έχασαν.Έπρεπε να γνωρίζουν (και το γνώριζαν βέβαια!) ότι η επένδυση στην αγορά προσφέρει υψηλά κέρδη επειδή είναι πιθανό να οδηγήσει και σε ζημίες.Οι δεύτεροι δεν ανέλαβαν κάποιο ρίσκο,θεωρούν όμως ότι είναι χαμένοι και επομένως αδικημένοι καθώς δεν βρίσκουν που να πουλήσουν τα αγαθά τους, τις υπηρεσίες τους,την εργασία τους.Όμως αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι ότι η αγορά είμαστε εμείς.Η προσφορά και η ζήτηση δεν είναι τίποτε άλλο από τις δικές μας επιλογές.Εάν δεν βρίσκεις πού να πουλήσεις τις υπηρεσίες σου στην αγορά,είναι γιατί οι άλλοι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται γι’αυτές.Είναι πολύ δύσκολο να αποδεχτείς ότι η αξία σου δεν είναι αυταπόδεικτη αλλά καθορίζεται από τις προτιμήσεις και τις επιθυμίες των ανθρώπων που κυκλοφορούν δίπλα σου.
Αν το κράτος, στην πρώτη περίπτωση (των αποτυχημένων επενδύσεων στην αγορά),σου εξασφαλίσει τα κέρδη σου,ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, τότε θα διαστρεβλώσει τους μηχανισμούς κατανομής του κινδύνου και φυσικά θα μπορέσει να το κάνει μόνο βραχυπρόθεσμα.Αν το κράτος,στη δεύτερη περίπτωση (των αποτυχημένων επενδύσεων σε ανθρώπινο κεφάλαιο),αποδεχτεί την δική σου εκτίμηση για την αξία σου,θα πρέπει να υποχρεώσει την «αγορά»,δηλαδή όλους εμάς,να πληρώσουμε για κάτι που δεν θέλουμε να έχουμε.Πράγματι τα κράτη συνηθίζουν να κάνουν και τα δύο. Όσο λανθασμένα και καταστροφικά είναι μακροπρόθεσμα συνεχίζουν ακόμα και σήμερα.Η κοινωνία πληρώνει τις αποτυχημένες επενδύσεις των υπεραισιόδοξων και αγοράζει τις αζήτητες υπηρεσίες.Όμως οι δυνατότητες πλέον των κοινωνιών και των εθνικών κρατών είναι περιορισμένες όσο ποτέ.Δεν μπορούν και σε πολλές περιπτώσεις δεν θέλουν,να συνεχίζουν να το κάνουν.Ας συγκρίνει κανείς τις παρεμβάσεις του Μπαράκ Ομπάμα με εκείνες του Φράνκλιν Ρούσβελτ..Εδώ χρειάζεται μια απαραίτητη διευκρίνιση:και σ’αυτή την κρίση αλλά και γενικά στην ελεύθερη αγορά δεν λειτουργούν όλα τέλεια.Η αγορά χαρακτηρίζεται από μια σειρά προβλημάτων («αποτυχιών της αγοράς» όπως τις ονομάζουν οι οικονομολόγοι) που δικαιολογούν την κρατική παρέμβαση.Οι θεσμοί του κράτους δικαίου δεν προσφέρουν απλώς το υπόβαθρο για να μπορέσει να λειτουργήσει η αγορά,μπορούν να διορθώσουν ακόμα και τις ατέλειές της σε συγκεκριμένες περιπτώσεις,να καταπολεμήσουν τη διαφθορά και να αποτρέψουν τις παράνομες συμπεριφορές.Η αγορά έχει βέβαια την δύναμη να αυτοδιορθώνεται καθώς τίποτε δεν μπορεί να επιβιώσει που δεν είναι αποτελεσματικό.Αλλά αυτό γίνεται μακροπρόθεσμα και μέχρι τότε οι κοινωνίες δεν μπορούν να περιμένουν αδιαφορώντας για τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες.
Οι παρεμβάσεις λοιπόν θα αυξηθούν.Όταν όμως δεν θα υπάρχουν ποια οι οικονομικοί πόροι να τις υποστηρίξουν και θα γίνουν αντιληπτές οι πρώτες ανεπιθύμητες συνέπειες, οι κυβερνήσεις και πάλι θα αφεθούν στην αγορά εξαντλημένες από μία προσπάθεια που στο μεγαλύτερο μέρος της είναι βέβαιο ότι θα αποβεί άκαρπη.