Αρφαρά Μεσσηνίας

Το Αρφαρά είναι η έδρα του Δήμου Αρφαρών και βρίσκεται 18 χλμ.βορειοδυτικά της Καλαμάτας.Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή,έχει 1.247 κατοίκους,και καλύπτει πεδινές και ημιορεινές εκτάσεις 2.380 στεμμάτων.Ένα ωραίο μεγάλο χωριό,σχεδόν κωμόπολη,το κάτω Αρφαρά είναι η έδρα του νεοσύστατου δήμου Αρφαρών ( με 1.350 κατοίκους,μαζί με τους συνοικισμούς'Aνω Αρφαρά,και'Aγιο Κωνσταντίνο).Χτισμένο αμφιθεατρικά στα βορειοανατολικά της Μεσσηνιακής πεδιάδας, στους πρόποδες της βουνοσειράς Συρόκα,σε υψόμετρο 60 μέτρων,απέχει από την Καλαμάτα 19 χλμ.Περιβάλλεται από ελαιώνες,συκόδεντρα και περιβόλια με οπωροφόρα,αναπτύσσεται άνετα, καθαρογραμμένο ανάμεσα στις ελιές,στις συκιές,και στα οπωροφόρα του.Η συγκρότησή του,η ανάπτυξή του σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής,σημειώνεται,στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα.Η οριστική του εγκατάσταση και το ρίζωμά του στη νέα του θέση έγινε με πολλούς αγώνες,καθώς,μετά την απελευθέρωση,τα ορεινά χωριά,όπως η Πολιανή και η Βρομόβρυση,επεκτάθηκαν προς τα νοτιοδυτικά και του κάμπου μέρη,όταν τα κτήματα εγκαταλείφθηκαν από τους Τούρκους.Φυσικά η κάθοδος των κατοίκων του 'Aνω Αρφαρά προς την σημερινή θέση είχε γίνει έναν αιώνα πριν,στην β' Τουρκοκρατία.Συγκεκριμένα υπολογίζεται,από την παράδοση,ότι πρέπει να έφθασαν οι οικιστές του 'Aνω Αρφαρά μεταξύ 1635 - 1690 εγκαταλείποντας άγνωστο ποιόν γειτονικό ίσως τόπο.Λίγες δεκαετίες αργότερα,ανάμεσα στις δυό χαράδρες της Δροσερής και του Σταματινού οι Αρφαραίοι,τρύπωσαν για να βρούν λύση προς τον κάμπο,σ'αυτές τις εκτάσεις που κανείς δεν καλλιεργούσε (από τον 'Aγιο Βασίλειο μέχρι το βάλτο ήταν δάσος από δρύς). Η περιοχή του πρώτου οικισμού,σε υψόμετρο 750 μέτρων, συνόρευε βόρεια με την περιοχή του Μπάλα,την Παλιά Βρομόβρυση,το 'Aκοβο,και νοτιοανατολικά με την Πολιανή. Νοτιοδυτικά με τον ορεινό όγκο της Βελανιδιάς,δυτικά με τις πλαγιές των Νομίων και βορειοδυτικά έφτανε τα βουνά της Κρασοπούλας.Στο κέντρο είχε την κορυφή του Προφήτη Ηλία (1.273 μέτρα υψόμετρο).Γρήγορα οι κάτοικοι,που δεν τους αρκούσε πια αυτό το απόμονο άγονο πρωτορίζωμα, σκέφτηκαν να γλιτώσουν πιάνοντας τις βουνοπλαγιές δυτικά, έχοντας πάντα με προσδοκία τα βλέμματά τους προς τον κάμπο.Αυτή η ευρύτερη ορεινή περιοχή του 'Aνω Αρφαρά στάθηκε από αιώνες ένα πεδίο συγκρούσεων,αγώνων,και σφαγών.Από τις γνωστότερες καταστροφές της περιοχής 'Aμφειας (Κόκκαλα) είναι αυτή του 1460 από τον Μωάμεθ τον Κατακτητή, που κατάσφαξε τους υπερασπιστές του Κάστρου της Ωριάς,και ερήμωσε την περιοχή.Ανάμεσα στους οικισμούς που καταστράφηκαν ήταν μια πεδινή εύφορη αμπελόφυτη έκταση - ανάμεσα σε 'Aνω Αρφαρά και 'Aκοβο - η Κλόγκοβα, όπου φαίνονται τα ίχνη της καταστροφής του παλιού οικισμού. Σύμφωνα με την διοικητική διαίρεση της περιοχής κατά την β' ενετική κατοχή, που αναφέρεται από τον περιηγητή ιερέα 'Aντώνιο Πασίφικο,στην περιοχή μνημονεύονται και τα άνω Αρφαρά. Όταν άρχιζε να αναπτύσσεται το χωριό Αρφαρά μέσα στο 18ο αιώνα,η τόσο επώδυνη για την Πελοπόννησο επανάσταση του 1770 ανέκοψε και την πρόοδο του Κάτω Αρφαρά που οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να καταφύγουν πάλι στο πάνω χωριό.Ύστερα, μετά την εξολόθρευση των Αλβανών,ξανάρχισαν να κατεβαίνουν προς τον κάμπο.Στην Επανάσταση του '21 οι Αρφαριώτες πολέμησαν μαζί με τους Λεονταρίτες,καθώς ανήκαν στην περιοχή. Μαζί με τον Παπαφλέσσα, τον Αναγνωσταρά,το Νικηταρά - τα πρωτοπαλίκαρα της Πολιανής, του Δυρραχίου και της Αλαγονίας.Μετά την απελευθέρωση οι Αρφαριώτες διεκδίκησαν με πείσμα τα κτήματα που ήταν πέρα από τη δημόσια οδό,και τελικά τα πήραν.Καθώς ήταν και φιλόπονοι,ολοένα στεριώνουν στη νέα θέση.Από το 1845-1860 χτίζονται στο Κάτω Αρφαρά μεγάλα διώροφα σπίτια ενός χωριού που μεταβάλει την κτηνοτροφική του οικονομία σε γεωργική και βιοτεχνική.Το 1857 έχει γίνει το μεγαλύτερο κέντρο της ευρύτερης περιοχής.Το χωριό έγινε κωμόπολη.Και σήμερα ξεχωρίζει στη μορφή και στη πολιτισμένη κοινωνική ανέλιξη. Το Αρφαρά κρατήθηκε συγκροτημένο και παράδειγμα προκοπής,στις δε τελευταίες δεκαετίες έδοσε αρκετούς επιστήμονες, ανθρώπους των γραμμάτων,εμπόρους και επιχειρηματίες.
Το 1870 θεμελιώνεται και αποπερατώνεται το1879 ο περικαλλής καθεδρικός ναός των Αγίων Θεοδώρων.Ο μεγαλοπρεπής καθεδρικός ναός των Αγίων Θεοδώρων Αρφαρών είναι πραγματικό στολίδι και χτίστηκε το έτος 1834,όταν μετοίκησαν οι κάτοικοι του 'Aνω Αρφαρά στη σημερινή έδρα του Δήμου.Η θολωτή στέγη του στηρίζεται σε 8 κίονες με ανάγλυφα κιονόκρανα.Μεγάλο τοπικό θρησκευτικό πανηγύρι γίνεται κατά την διάρκεια της γιορτής των Αγίων Θεοδώρων.Ο 'Aγιος Βασίλειος είναι ο παλιός μητροπολιτικός ναός.Χτίστηκε κατά την μετοίκηση των κατοίκων του 'Aνω Αρφαρά στο Κάτω Αρφαρά το 1838 όπως μαρτυρείται από λίθινη πλάκα εντοιχισμένη στο μεσημβρινο παράθυρο του ιερού.Ο Προφήτης Ηλίας έχει χτιστεί πάνω σε λόφο στη νότια πλευρά των Αρφαρών που δεσπόζει της περιοχής και παρέχει ωραία θέα του κάμπου και των βουνών της νοτιοδυτικής Μεσσηνίας. Αριθμεί ζωή ενός αιώνα,και έχει κτήτορα τον Ηλία Μπούρα (Μπουρολιά). Έχει πολύχρωμο μωσαϊκό δάπεδο και καλαίσθητο τέμπλο.
Εδώ υπάρχει και το ησυχαστήριο Καλογριών που ασχολούνται με την υφαντική.
Κλόγκοβα
Μεταξύ του οικισμού άνω Αρφαρά βορειοανατολικά και του Ακόβου βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κλόγκοβας,κοντά στους πρόποδες του βουνού "Ρεκατσιάνα" Αρφαραίικος Αι-Λιάς και σε τοποθεσία επί λεκανοπεδίου που γύρω-γύρω περικλείεται από χαμηλούς λοφίσκους,στα σύνορα των νομών Μεσσηνίας - Αρκαδίας. Δεν γνωρίζουμε το πώς και πότε καταστράφηκε και από ποιους επιδρομείς,Ενετούς,Φράγκους η Τούρκους.
Μετέπειτα κατοικείτο από τους χωρικούς των 'Aνω και Κάτω Αρφαρών,όπου έμειναν εκεί για πολλούς αιώνες χτίζοντας καλύβια-μαντριά και στάνες αιγοπροβάτων,μεταβάλοντας την περιοχή σε αγροκτήματα,αμπέλια και βοσκοτόπια. Στα γύρω χωράφια εντοπίσθηκαν καλοδουλεμένες κεραμίδες,όστρακα από λεπτά αγγεία και καθαρό πηλό των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων.Επίσης ανευρέθησαν όστρακα τροχοειδή με ραβδώσεις των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων.Κατά την τοπική παράδοση στην Κλόγκοβα υπήρξε μεγάλη πόλη (ολόκληρο βασίλειο),και με βάση τα ανευρεθέντα αντικείμενα, κατάλοιπα εγκαταστάσεων κλπ.Εκεί υπήρξε μικρή αγροτική εγκατάσταση των ρωμαικών χρόνων (2ος με 4ο μ.Χ.αιώνα),τα βυζαντινά και τα υστερότερα χρόνια.Γενικά η θέση της Κλόγκοβας,το έδαφος και τα γύρω πηγάδια αποτελούσαν ιδανικό τόπο για αγροτική εγκατάσταση.Ο Καθεδρικός ναός της Κλόγκοβας,η Μεταμόρφωση του Σωτήρος,είναι σχέδιο Βυζαντινού Ρυθμού στο δε ιερό και μάλλον στο χώρο της Αγίας Τράπεζας είναι τώρα φυτρωμένο ένα θεόρατο δέντρο βελανιδιάς. Στο κέντρο του λεκανοπεδίου επί μικρού εδαφικού εξάρματος διατηρείται το ερείπιο του Αγίου Γεωργίου,μονόκλιτου ναού με ημικυκλική αψίδα και τοιχοδομία τουλάχιστον Τουρκοκρατίας 'Aλλες ακόμη εκκλησίες Βυζαντινού επίσης ρυθμού είναι:ο 'Aγιος Δημήτριος,ο 'Aγιος Ανδρέας και άλλες που δεν ξέρουμε σε ποιους Αγίους ήταν αφιερωμένες.
Το παραδοσιακό κέντρο της πόλης είναι μια γειτονιά Παραδοσιακά μαγαζιά, καφενεία, ουζερί, καφετέριες και πεζόδρομοι συνδυασμένα με τα παλιά κτίρια, δίνουν ένα ξεχωριστό συναίσθημα στον επισκέπτη.
Το Δημαρχείο είναι ανοικτό από τις 08.30 έως 14.30 καθημερινά εκτός Κυριακής
Ένα παραδοσιακό λιοτρίβι (ιδιοκτησίας του Δήμου) μετατρέπεται σε Λαογραφικό μουσείο και αίθουσα δημοτικών συνεδριάσεων.
Το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών.
Το κτίριο που στεγάζεται το πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι.
Στο χώρο του αθλητισμού,γήπεδο,ομάδα.
Πολιτιστικές εκδηλώσεις
Ο 'Aγιος Κωνσταντίνος είναι συνοικισμός των Αρφαρών και βρίσκεται επί του κεντρικού δρόμου Καλαμάτας - Τριπόλεως.Υπάρχει ακόμη το "μπεζεστένι" όπου παλιότερα γινόταν μεγάλη εμποροπανήγυρις την ημέρα γιορτής του Αγίου Κωνσταντίνου.Απέχει 1,5 χλμ. από τα Αρφαρά.Ο οικισμός 'Aνω Αρφαρά βρίσκεται εις τους λόφους των νοτίων εκβολών του βουνού Μακρυπλαγίου σε υψόμετρο 750 μέτρων και απέχει 3 χλμ. από την Πολιανή και 17χλμ από τα Αρφαρά.Κατά την βενετοκρατία,
όπως αναφέρεται σε σύγγραμμα του βενετού κληρικού Πιερ Αντόνιο Πασίφικο (1699), υπαγόταν διοικητικά στο Λεοντάρι,ενώ το Πήδημα στην Καλαμάτα. Στην Τουρκοκρατία ήταν φωλιά κλεφταρματολισμού. Στολίδι του χωριού είναι ο παμπάλαιος μητροπολιτικός ναός της Αγίας Παρασκευής,βυζαντινού ρυθμού,με τρούλο από μελιγκονόπετρα.Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού,δίπλα σε ένα θεόρατο πλατάνι,φυτεμένο το 1908.Τον ίδιο χώρο κοσμεί μια εξαιρετικά επιμελημένη κατασκευή παραδοσιακού πηγαδιού.Κατά πλειοψηφία,οι κάτοικοι είναι γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Παράγονται ελαιόλαδο,σύκα,κτηνοτροφικές τροφές,κυρίως αραβόσιτο και σιτηρά αλλά και πολλά κηπευτικά προϊόντα.Οι κάτοικοι φιλόπονοι και φιλήσυχοι με χαρακτηριστικά τέτοια που μπορεί εύκολα να διακρίνει κανείς ότι κουβαλάνε και συντηρούν μια αρχοντιά αλλοτινών εποχών κατά τις οποίες,η ευρύτερη περιοχή των Αρφαρών γνώρισε έντονη κοινωνική και οικονομική ζωή.Διαθέτει αστείρευτο φυσικό πλούτο ιδανικό για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού.
Έντονο είναι και το στοιχείο της κτηνοτροφίας με την εκτροφή κυρίως αιγοπροβάτων ενώ δραστηριότητα παρουσιάζεται και στη μελισσοκομία.Αυτό οφείλεται στην χλωρίδα και πανίδα της περιοχής με την πληθώρα των λουλουδιών,των αρωματικών φυτών αλλά και του υγρού στοιχείου από τα κεφαλάρια του Πηδήματος και του Αγίου Φλώρου.Η περιοχή του Δήμου Αρφαρών είναι πλούσια σε ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία, που υπογραμμίζουν ακριβώς τη μακρά παράδοση που είναι άμεσα συνδεδεμένη με σημαντικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας.Βορειοανατολικά του οικισμού άνω Αρφαρά βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κλόγκοβας,κοντά στους πρόποδες του βουνού "Ρεκατσιάνα" Αρφαραίικος Αι-Λιάς.Στην Κλόγκοβα υπήρξε μικρή αγροτική εγκατάσταση των ρωμαικών χρόνων (2ος με 4ο μ.Χ.αιώνα),τα βυζαντινά και τα υστερότερα χρόνια.Κοντά στον 'Aγιο Φλώρο και ειδικά στη θέση "μάτια" υπάρχουν τα ερείπια αρχαίου ναού,αφιερωμένου στον ποτάμιο θεό Πάμισο.(5ος αιώνας π.Χ.).Η ανασκαφή έγινε από το Σουηδό αρχαιολόγο (Natan Valmin) το 1934 όπου ευρέθησαν αρκετά "αφιερώματα" (αγαλματίδια και νομίσματα) αλλά και η ακροκέραμος του ιερού ναού.Μεγάλης ιστορικής σημασίας είναι και η περιοχή του αρχαίου λατομείου των "Πριονιστών",νοτιοδυτικά των Αρφαρών,τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως δομικά υλικά για το κτίσιμο των ισοδομικών τειχών της αρχαίας Θουρίας.(Μακεδονικοί χρόνοι 320-270 π.Χ.). Για την κοπή των λίθων χρησιμοποιούταν ο "λιθοπρίστης πρίων", δηλαδή το πριόνι των λατομείων.Ήταν πριόνι χωρίς δόντια,ίσιο σαν λάμα ξυραφιού, κρεμασμένο από μεταλλικό τρίποδα.Αποτελούσε ένα είδος λεπίδας με πάχος 3-4 χιλιοστών, η οποία έφερε προς το επάνω μέρος τις τρύπες για την υποδοχή των καρφιών, "πριτσινιών" και τη στερέωσή της στο σώμα της υποδοχής της. Με παλινδρομικές κινήσεις χάραζε και έκοβε το πέτρωμα σε τεμάχια προκαθορισμένου μήκους, πλάτους και ύψους.Την κάτω επίπεδη επιφάνεια των τετράπλευρων λίθων την αποκολλούσαν οι "πελεκάνοι" οι πελεκητές,από την ελεύθερη πλαγινή πλευρά του πετρώματος χρησιμοποιώντας μεγάλα σφυριά,σφύρες,και σιδερένιες σφήνες.Σε λιγοστά σημεία διατηρούνται εμφανή ίχνη αρχαίου αμαξήλατου δρόμου σε μήκος 15 μέτρων.Σώζονται αξιόλογα βυζαντινά μνημεία, αλλά και στοιχεία της Φραγκικής περιόδου.Από το βυζαντινό κάστρο Πηδήματος σώζονται μέρη των τειχών του, η πύλη του, και τα χαμηλά ερείπια ενός μικρού ναίσκου αφιερωμένου στον 'Aγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.Το κάστρο αυτό υπήρξε στερνό καταφύγιο της συνείδησης και της ανδρείας των υπερασπιστών του αλλά δεν άντεξε και κυριεύτηκε απ'τα στρατεύματα των Οθωμανών το 1460.Από το κέντρο του Αγίου Φλώρου αρχίζει ένα παμπάλαιο τείχος,προχωρεί βορειοανατολικά και φτάνει στην κορυφή του βουνού, όπου υπάρχουν ερείπια παλαιού κάστρου η "καστρούλι" όπως λέγεται από τους ντόπιους. Το τείχος είναι ξερόχτιστο με ασβεστόλιθους ακανόνιστου σχήματος,έχει μήκος 2,5 χλμ. περίπου,πάχος 1 μέτρο, ύψος μεταξύ 2 και 2,5 μέτρων και σήμερα είναι μισογκρεμισμένο
Το κάστρο και το τείχος του Αγίου Φλώρου βρίσκεται 5 χλμ.βορειοδυτικά του κάστρου Πηδήματος,στο οποίο έμεναν κατά διαστήματα οι Παλαιολόγοι.Έτσι συμπερασματικά οι αμυντικές αυτές κατασκευές έγιναν από τους Παλαιολόγους και αποτελούσαν προμαχώνα της κάτω Μεσσηνίας.Οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Σπυρίδωνα, Αγίου Χαράλαμπου, της Υπαπαντής,της Παναγιάς Χαλεβιδιώτισσας,της Αγίας Κυριακής,της Παναγιάς Παυσολύπης,του Αγίου Γεωργίου και της Ανωνύμου κάστρου Πηδήματος,αποτελούν σπουδαία κληρονομιά,που ενώνει το παρελθόν και το μέλλον του τόπου.Περιοχή σημαντική για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος είναι οι πηγές του ποταμού Παμίσου στον 'Aγιο Φλώρο όπου οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής απέδιδαν ιαματικές ιδιότητες στα νερά του, αλλά και οι πηγές στο Πήδημα είναι χώρος αναψυχής και δημοτικό πάρκο για τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.Ο πλάτανος του Αγ.Φλώρου έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο της φύσης. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού ιστορικός και αιωνόβιος πλάτανος με εντυπωσιακές διαστάσεις και σπουδαία αισθητική αξία που συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της νεώτερης ιστορίας.
Καθώς ο ορεινός χώρος κατοικήθηκε από τους Πολιανίτες και Βρομοβρυσαίους δεν απέμεινε άλλη διέξοδος για τους κατοίκους του 'Aνω Αρφαρά παρά να επεκταθούν δια των στενών χαραδρών εις τον ημιδασώδη κάμπον,και να εγκατασταθούν στα σημερινά Αρφαρά, Σταματινού και Πελεκητό.
Αφιέρωμα στον επιστήμονα και φίλο Σταμάτη Σκουλίκα.