Ο φιλόσοφος Σωκράτης

"Περισσότερο από σαράντα χρόνια, ο φιλόσοφος Σωκράτης υπήρξε μία από τις πιο γνωστές φυσιογνωμίες της Αθήνας.Το μαντείο των Δελφών τον είχε χαρακτηρίσει σοφότερο απ' όλους τους ανθρώπους κι αυτός σύχναζε στην πλατεία της αγοράς,στους δρόμους και τις παλαίστρες συζητώντας με όποιον συναντούσε εκεί και με την πρόφαση ότι αναζητούσε τη γνώμη για τον εαυτό του,υποχρέωνε τους άλλους να σκέφτονται.Αυτή η φήμη σαν ακαταμάχητου συζητητή και το μεγάλο του πρόσωπο με την υπεροπτική μύτη και τα διεισδυτικά μάτια,τον έκαναν γνωστό σ' όλους τους Αθηναίους.Οι διανοούμενοι πάλι, τον σέβονταν για τη φιλοσοφία του.
Γεννήθηκε το 469 π.Χ. και από τα παιδικά του χρόνια ακόμα,έλεγε ότι άκουγε τις παραινέσεις "της φωνής του δαιμονίου".Οι παραινέσεις αυτές περιείχαν πάντοτε απαγορεύσεις.Από τη νεότητά του ο Σωκράτης είχε δείξει βαθύ ενδιαφέρον για τα θρησκευτικά,φιλοσοφικά και επιστημονικά προβλήματα του καιρού του.Οι φυσικές επιστήμες,οι κυριότερες τάσεις αντιπροσωπεύονταν τότε από την ιωνική σχολή που προσπαθούσε ν' ανακαλύψει την προέλευση του σύμπαντος και τη δύναμη που το κινεί, και από μερικές δυτικές σχολές,ιδιαίτερα από τους πυθαγόρειους,που πίστευαν ότι η πρώτη αρχή έπρεπε να αναζητηθεί στον Αριθμό (ο Αριθμός δηλαδή καθορίζει την αρμονία της μουσικής,τις κινήσεις του ήλιου,της σελήνης και των άστρων,τις αρχιτεκτονικές αναλογίες κλπ.).Ετσι,ο Αριθμός ταυτίζεται με κάθε τί που είναι οργανωμένο,άψογο, σωστό,καλό και ωραίο.
Φαίνεται ότι ο Σωκράτης είχε ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για τη θεωρία του Διογένη του Απολλωνιάτη,που υποστήριζε ότι ο αέρας,σε διάφορους βαθμούς πυκνότητας,αποτελεί το υπόστρωμα του υλικού κόσμου.
Το αποτέλεσμα των παρατηρήσεών του πάνω σ' αυτές τις θεωρίες ήταν να δημιουργήσει ο Σωκράτης μια δική του θεωρία,τη θεωρία των ειδών,σύμφωνα με την οποία ο κόσμος των αισθήσεων συνδέεται με τον κόσμο των σκέψεων,χάρη στη συμμετοχή των πραγμάτων στα "είδη" ή πρότυπα,που μόνο αυτά είναι αιώνια.
Η θεωρία μπορεί να έχει πυθαγόρεια προέλευση,αλλά ο Σωκράτης την ανέπτυξε στη λογική της πλευρά καθώς και σε ηθική βάση.Λόγου χάρη,οι δίκαιες ή θαραλλέες πράξεις θεωρούνται τέτοιες επειδή μετέχουν στο "είδος" της δικαιοσύνης και του θάρρους.Ο Σωκράτης όμως όφειλε περισσότερα στους πυθαγόρειους.Η μυστική φύση του ελκυόταν από τη θεωρία που δεχόταν την ψυχή σαν θεία αθάνατη σπίθα,φυλακισμένη στο σώμα και απελευθερωμένη με το θάνατο.
Ο Σωκράτης έγινε γρήγορα διάσημος στους πνευματικούς κύκλους της Αθήνας και πιστεύοντας ότι ήταν ο μόνος από τους ανθρώπους που είχε επίγνωση της άγνοιάς του, πείσθηκε ότι ήταν προορισμένος να κάνει και τους άλλους να αποκτήσουν συνείδηση της αλήθειας για την ανθρώπινη άγνοια.Συνέχισε την αποστολή του αυτή ως το τέλος της ζωής του ασταμάτητα και επίμονα,ζητώντας αφορμή ν' ανοίγει συζητήσεις,ιδιαίτερα με τη νεολαία φέρνοντας στο φως τις εσωτερικές αντιφάσεις των λαϊκών αντιλήψεων, προπάντων σε θέματα ηθικής και πολιτικής.Ο Αριστοφάνης στην περίφημη κωμωδία του "Νεφέλαι" ειρωνεύεται το "μαγαζί των ιδεών" του Σωκράτη και υπαινίσσεται ότι ήταν ο αρχηγός μιας κοινότητας όμοιας με των πυθαγορείων.Από τα κείμενα όμως ενός από τους μαθητές του που έμελλε να ξεπεράσει το μεγαλείο του δασκάλου,μπορούμε να φανταστούμε τον Σωκράτη στο κέντρο ενός κύκλου νέων που ανήκαν στις καλύτερες οικογένειες της Αθήνας και που έτρεφαν γι΄ αυτόν στοργικό θαυμασμό.Για τους πιο συντηρητικούς Αθηναίους, ο Σωκράτης ήταν αντιπαθητικός, ιδιαίτερα εξαιτίας των ιδεών του, που αποκάλυπταν ότι είχε μιαν εποπτεία της ζωής πλατύτερη από των Αθηναίων της εποχής του,μια εποπτεία που προχωρούσε πέρα από την Αθήνα και την Ελλάδα και έβλεπε τον άνθρωπο σαν αδελφό όλων των ανθρώπων και πολίτη του κόσμου.Στις ιδέες αυτές διαφαίνεται μια έλλειψη πατριωτισμού και δεν παραξενεύει το γεγονός ότι ένα μέρος των πολιτών της Αθήνας έκανε τόσες προσπάθειες για να απαλλαγεί απ΄αυτόν.
Οταν τελικά ο Σωκράτης οδηγήθηκε στο δικαστήριο, το 339 π.Χ. κατηγορήθηκε μπροστά σε 501 δικαστές, για ασέβεια και για διαφθορά της αθηναϊκής νεολαίας. Εξήγησε στους δικαστές τη ζωή του και τις πράξεις του, και κρίθηκε ένοχος με πλειοψηφία 60 ψήφων. Ο κατήγορος ζήτησε την ποινή του θανάτου. Ο Σωκράτης πρότεινε να καταδικαστεί σε χρηματική ποινή: μισό τάλαντο. Οι δικαστές ήταν υποχρεωμένοι από το νόμο να διαλέξουν τη μία από τις δύο προτάσεις και διάλεξαν το θάνατο.
Ο Σωκράτης θα μπορούσε να δραπετεύσει, αλλά δε θέλησε και, ένα μήνα μετά τη δίκη, ήπιε το κώνειο, τριγυρισμένος από τους αφοσιωμένους φίλους του. Μαζί τους πέρασε τις τελευταίες του ώρες συζητώντας για την αθανασία της ψυχής: "Ο θάνατος αντιπροσωπεύει είτε το μηδέν, είτε τη μετάβαση της ψυχής από το ένα σώμα στο άλλο. Πρέπει λοιπόν, έλεγε, να είσαστε χαρούμενοι, βέβαιοι ότι τίποτα κακό δεν μπορεί να συμβεί στον ευσεβή άνθρωπο είτε στη ζωή είτε μετά το θάνατό του. Η ώρα του αποχωρισμού έφθασε. Ο καθένας τραβάει το δρόμο του, εγώ προς το θάνατο, εσείς για τη ζωή. Ποιός δρόμος είναι καλύτερος, μόνο ο Θεός το ξέρει".
Ανάμεσα σ' εκείνους που παραστάθηκαν στον Σωκράτη κατά τις τελευταίες του ώρες και είχαν ακούσει τα τελευταία συνετά λόγια από το στόμα του δίκαιου όσο και θαρραλέου εκείνου ανθρώπου, ήταν και ο μαθητής του Πλάτων.
Ο Πλάτων είχε αναστατωθεί από τη μεταχείριση του Σωκράτη στη δίκη και από τις τελευταίες σκηνές στο κελί του θανάτου, όπου είχε δε την πνευματική τύφλωση και την ανανδρία διανοητικά εξαθλιωμένων ανθρώπων στην προσπάθειά τους να εξοντώσουν μια από τις μεγαλύτερες διάνοιες της εποχής.
Στην αφήγηση των τελευταίων ωρών του Σωκράτη, που δίνει στο "Συμπόσιό" του, ο Πλάτων λέει ότι ο θάνατος του δασκάλου που τον παρακίνησε να συνεχίσει την αποστολή του φίλου και μέντορά του. Από την αφήγηση καταφαίνεται ότι, αν δεν αναλάμβανε ένα τέτοιο εγχείρημα, δε θα κατόρθωνε και ίσως δε θα επεδίωκε να διαμορφώσει τη φιλοσοφία του, που είχε και θα εξακολουθήσει να έχει σημαντική επίδραση πάνω στην παγκόσμια σκέψη κάθε εποχής".