Αστρα που... ζουν και πεθαίνουν μαζί

Πριν από μία εβδομάδα παρατηρήθηκε μια αστρική έκρηξη στον αστερισμό του Κύκνου, η οποία μετά από επισταμένες παρατηρήσεις αποδείχτηκε ότι επρόκειτο για την έκρηξη ενός γνωστού μεταβλητού άστρου με τον κωδικό «V407 Κύκνου».
Οι μέχρι τότε παρατηρήσεις αυτού του άστρου δεν προέβλεπαν μία τέτοια μεγάλη έκρηξη και οι διάφοροι ερευνητές αναρωτήθηκαν για το τι θα μπορούσε να ήταν εκείνο που οδήγησε το συνηθισμένο αυτό άστρο να συμπεριφερθεί τόσο βίαια και να λάμψει 100 φορές πιο έντονα απ’ ό,τι μέχρι τότε.
Μετέπειτα παρατηρήσεις απέδειξαν ότι το «V407 Κύκνου» ήταν ένα συμβιωτικό άστρο, δηλαδή ένα διπλό αστρικό σύστημα που σε πολλές παρόμοιες περιστάσεις οι αιώνες της αστρικής εξέλιξης έχουν σαν αποτέλεσμα το στενό θανατηφόρο αγκάλιασμά τους.
Μ' έναν θεαματικό τρόπο τα άστρα αυτά παραμορφώνονται κυριολεκτικά σε σχήματα αβγού ή σταγόνας, καθώς η ύλη του ενός διαφεύγει και αναμειγνύεται με την ύλη του άλλου, σχηματίζοντας έτσι μια παράξενη παραμορφωμένη διαστημική κλεψύδρα.
Πολλά σενάρια είναι πιθανά, ανάλογα με την αρχική μάζα του κάθε άστρου και την απόσταση μεταξύ τους. Σε πολλές όμως περιστάσεις ένα συμβιωτικό ζευγάρι αποτελείται από έναν κόκκινο γίγαντα και έναν άσπρο νάνο, όπως στην περίπτωση του «V407 Κύκνου».
Υπερθέρμανση
Σ' αυτή την περίπτωση η μεγαλύτερη βαρυτική δύναμη του άσπρου νάνου (λόγω της μεγαλύτερης πυκνότητάς του) έλκει προς αυτό τα αδύναμα υλικά του κόκκινου γίγαντα, με αποτέλεσμα μια σπειροειδή ροή ύλης από τον γίγαντα στον νάνο σχηματίζοντας έναν «σφιχτοδεμένο» δίσκο γύρω από το μικρότερο άστρο. Η ύλη αυτή υπερθερμαίνεται σε τρομακτικές θερμοκρασίες και τελικά συγκρούεται με την επιφάνεια του άσπρου νάνου.
Η συνεχής προσθήκη υλικών στον άσπρο νάνο δημιουργεί την αναγκαία κρίσιμη μάζα που μετατρέπει το όλο σύστημα σ' έναν τεράστιο πυρηνικό αντιδραστήρα εκτός ελέγχου. Οταν συμβεί κάτι τέτοιο, μέσα σε ελάχιστα λεπτά η περιοχή γύρω από τον νάνο μετατρέπεται σε μια λυσσασμένη κόλαση ασυγκράτητης πυρηνικής σύντηξης.
Ετσι με την ενέργεια τρισεκατομμυρίων βομβών υδρογόνου τεράστιες ποσότητες υλικών εκσφενδονίζονται στο διάστημα εμπλουτίζοντας τον διαστρικό χώρο με «βαριά» χημικά στοιχεία (ανώτερα του σιδήρου) που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της έκρηξης. Μια τέτοια έκρηξη ονομάζεται νόβα.
Αν η έκρηξη είναι αρκετά μεγάλη μπορεί να εκτοξεύσει και τα δύο αυτά άστρα σε διαφορετικές κατευθύνσεις μέσα στο διάστημα. Αν όχι, τα άστρα αυτά μπορεί να επιζήσουν και να επανέλθουν σιγά-σιγά στην προηγούμενη κατάστασή τους, ξαναθαμπώνοντας αργότερα το γύρω διάστημα με το βίαιο ξέσπασμα μιας νέας νόβα. «Στέλα νόβα» στα λατινικά σημαίνει νέο άστρο, παρ' όλο που στην πραγματικότητα μια τέτοια έκρηξη σηματοδοτεί το τελευταίο στάδιο της ζωής του.
Εντοπίστηκαν για πρώτη φορά ακτίνες γάμα
Πριν από αιώνες, όσοι παρατηρούσαν τον ουρανό και έβλεπαν επιθανάτιες εκρήξεις εκεί που προηγουμένως δεν έβλεπαν κανένα άστρο, νόμιζαν ότι αντίκριζαν τη γέννηση ενός νέου (νόβα) άστρου. Τέτοιου είδους άστρα που πρώτα, λόγω της αποστάσεώς τους, ήταν πάρα πολύ αμυδρά για να παρατηρηθούν με γυμνό μάτι γίνονται ξαφνικά τόσο εμφανή ώστε μερικές φορές λάμπουν και την ημέρα.
Το «V407 Κύκνου» είναι ένα από 150 περίπου παρόμοια αστρικά συστήματα που έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα, αλλά στη δεδομένη περίπτωση οι παρατηρήσεις που έκανε στις 19 Μαρτίου το Διαστημικό Τηλεσκόπιο ακτίνων γάμα «Φέρμι» μας αποκάλυψε και την παρουσία ακτίνων γάμα που δεν είχαν παρατηρηθεί ποτέ πριν σ’ ένα τέτοιο ζευγάρι συμβιωτικών άστρων. Η εξήγηση που δόθηκε προς το παρόν είναι ότι το κρουστικό κύμα που εκτοξεύτηκε από την έκρηξη πρέπει να επηρέασε τα υλικά που εκτοξεύτηκαν σε ένα περιβάλλον ισχυρών μαγνητικών πεδίων. Γεγονός, πάντως, είναι ότι στο εξής το «V407 Κύκνου» θα βρίσκεται κάτω από στενή παρακολούθηση των παρατη­ρησιακών αστρονόμων για να δουν τον τρόπο που θα εξελιχθεί στη συνέχεια.